Bewust kiezen voor een nieuw perspectief

De overheid moet door belastingen bedrijven uitfaseren die niet bijdragen aan maatschappelijke en ecologische waarden. Dat is een van de zeven breekijzers voor maatschappelijke transitie die hoogleraar duurzaamheid Jan Jonker nalaat. Hij somde de breekijzers op in de Duurzame Troonrede tijdens Duurzame Dinsdag, bij wijze van afscheid.

Volgens Jonker is het marktdenken zoals we dat nu kennen achterhaald. Hij stelt zijn opvolgers daarom voor in te zetten op een combinatie van de zeven transitiemechanismen. Hij zei erbij: “Het zijn mechanismen die we deels al verkend hebben, maar ternauwernood of niet gebruiken. Al helemaal niet in combinatie met elkaar.”

Breekijzer 1.

Verschuif het belasten van arbeid naar het belasten van gebruik van grondstoffen, uitstoot en vervuiling. Bouw tegelijkertijd stelselmatig de fiscale bevoorrechting van het gebruik van fossiele-bronnen in industrie en dienstverlening af.

Breekijzer 2.

Laten we voortvarend een herziening van het fiscale systeem ter hand nemen met het oog op waardebehoud en niet op basis van afschrijving. Verdisconteer de waarde(n) van sociaal en ecologisch kapitaal in accounting principes en regels.

Breekijzer 3.

Werk in dit decennium toe naar echte prijzen op basis van het verdisconteren van integrale kosten zoals CO2, stikstof, toxiciteit of leefbaar loon. Het externaliseren van die kosten moet stoppen ondanks de grote impact die dit economisch gaat hebben.

Breekijzer 4.

Geef meer ruimte voor het organiseren door burgers samen met bedrijven en de overheid van collectieven rond onder andere voedsel, energie en mobiliteit. Geef dit een passende juridische inbedding en fiscale stimulans.

Breekijzer 5.

Maak producenten stapsgewijs verantwoordelijk voor de circulaire levenscyclus van hun product en combineer dit met verdienstelijking, langere garantietermijnen, statiegeld en cash-back mechanismen zoals retourpremiesystemen.

Breekijzer 6.

Belast vermogen en niet arbeid. Nivelleer economische ongelijkheid mede door hogere vermogensaanwasbelasting waardoor solidariteit tussen de verschillende generatiesgestimuleerd wordt. Ondersteun dit met een basisinkomen voor iedereen. In Nederland is economische ongelijkheid een onderbelicht thema.

Breekijzer 7.

Investeer in het uitfaseren van bedrijven die niet bijdragen aan maatschappelijke en ecologische waarden door te beprijzen en te belasten.

Jonker, samenvattend in zijn Troonrede: ”Bovenstaande mechanismen vormen feitelijk één groot pleidooi om te investeren in transitie met het oog op duurzaamheid. Als we de moed hebben om de voorgestelde transities doortastend aan te pakken ontstaat niet een maatschappij van minder maar van méér: meer veerkracht, meer gezondheid, meer schone lucht en meer gelijkheid.”

Jonker, die in 2016 al een Duurzaam Lintje ontving en vele jaren hoog in de Duurzame 100 van Trouw stond, ziet grote kansen voor de samenleving en gemeenschappen om de toekomst vanaf nu vorm te geven. Maar vooral de overheid is nu aan bod. Jonker wil zelfs een tienjarenplan om de transitie naar duurzaamheid te realiseren: “Zonder enige vorm van totalitarisme te bepleiten mogen we, moeten we, juist op dit punt substantieel meer inspanning van de overheid verwachten. Een stabiel nationaal tienjaren transitieplan – zoals we dat ook al hebben voor bijvoorbeeld de dijken –zou een sterk vertrekpunt bieden.”

De Duurzame Troonrede is in een uitgebreide versie te bestellen op de website Nieuwe Businessmodellen.

Deze tekst is integraal overgenomen van P+