Toekomsttijd | houvast in lastige tijden

Goed om te zien dat de troonrede voor de oplettende kijker een kantelpunt opleverde naar een nieuwe economie¹. Eerlijk gezegd had ik het niet eens door, want ik haakte af bij de zin van de koning dat de vaste baan weer het uitgangspunt wordt voor werk. Dan heb je volgens mij als regering echt niet begrepen dat die kurk niet meer in de fles gaat.

Digitale transformatie op een kantelpunt

Dat komt omdat we werken in een verandering van tijdperk², aangejaagd door de technologische vernieuwing. In deze podcast van BNR legt Marco Derksen goed uit dat daarin een omslagpunt is bereikt. We hebben een aantal decennia met geweldige nieuwe toepassingen achter de rug, met als meest tastbare resultaat dat we niet meer zonder onze mobiel kunnen. Ook zijn de afgelopen jaren veel analoge processen geautomatiseerd. De keerzijde daarvan zien we nu ook, met de zorgsector als koploperᶟ. Dat komt omdat automatisering een lineaire proces is (van A naar B) dat, volgens Marco, niet verward moet worden met het digitale transformatieproces waar we middenin zitten. Een onomkeerbaar proces dat uiteindelijk leidt tot fundamenteel andere maatschappij en een nieuw machtsevenwicht. Dat gaat nog eens zo’n 25-30 jaar duren en historisch gezien gepaard met crisissen en oorlog. Hoe dat eindplaatje eruit ziet weet niemand. Dat maakt het vaag en ongemakkelijk voor iedereen die gewend is om met doelen en resultaten te werken. Ik was er daar een van.

Vergelijk het met de komst van de automobiel rond de vorige eeuwwisseling. Die zag er in het begin uit als een koets met een motor die van alle kanten rammelde. De techniek was er weliswaar om een hybride (1906) of zelfs elektrische (1913) auto te maken, maar het duurde nog bijna 100 jaar voordat deze echt doorbraken, omdat er andere belangen in het geding waren. Ook qua energiebronnen staan we op een kantelpunt.

Op weg naar een netwerksamenleving

“Omarm de chaos” zegt Jan Rotmans in zijn nieuwste boek. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, kan ik uit eigen ervaring zeggen. De afgelopen jaren heb ik mijzelf talloze keren afgevraagd waar ik met WIN mee bezig ben en vooral waar het toe leidt. Pas nu beginnen er stukjes van de puzzel op z’n plek te vallen, omdat ik bewust word dat ik al in de toekomsttijd⁴ werk. Dat is niet helemaal toevallig, want mijn hele werkzame leven ben ik onbewust al in de voorhoede van nieuwe technologische ontwikkelingen actief. De eerste 35 jaar vanuit een vaste baan met lineaire doelen en nu al meer dan 10 jaar als zelfstandig professional die met vallen en opstaan het lineaire denken en doen probeert los te laten en te vertrouwen op organische ontwikkeling van de netwerksamenleving. Dat is niet makkelijk.

Met unieke voorlopers

Door de BNR podcast word ik opnieuw bewust dat ongemakkelijkheid hoort bij het transformatieproces. Gelukkig ben ik niet de enige en dat geeft vertrouwen voor de toekomst. In mijn netwerk zitten meer voorlopers die, elk vanuit een ander perspectief, bezig zijn met een puzzelstukje van de netwerksamenleving. Allemaal mensen die ik pas heb leren kennen nadat ik uit de structuur van de vaste baan ben gestapt: Martijn Arets – Platformrevolutie, Paul Bessems – Weconomics,  Ronald van den Hoff – Seats2Meet, Heidi Leenaarts – United Economy, Sabrina Lindemann  – I’M BINCK,  Damaris Matthijsen – Economy Transformers, Koert van Mensvoort – Next Nature Network, Henry Mentink – Veerhuis,  Lieve Vereycken –Co-Inpetto, Roos Wouters – Werkvereniging.

Deze voorlopers zijn uit intrinsieke motivatie bezig zijn met een uniek aspect van de toekomsttijd. Ze zijn hun eigen opdrachtgever; hebben vanaf nul iets opgebouwd en daarmee fans gekregen. Geen eendagsvliegen, maar mensen die door gewoon te doen samen met anderen stukjes toekomsttijd ontwerpen. Stuk voor stuk handelen ze vanuit het bewustzijn dat wij als mens onderdeel zijn van een ecosysteem dat niet meer in evenwicht is, maar ook kunnen bijdragen aan het herstel.

Ecosysteem als houvast

Dat ecosysteem bestaat al sinds mensenheugenis uit drie organismen die elkaar beïnvloeden en in stand houden. De oude Grieken noemden het de oikos, polis en agora. Sinds duurzaamheid op de agenda staat wordt wereldwijd over people, planet, profit gesproken. In onze samenleving zijn die organismen synoniem voor je privéleven (jij & je naasten), de overheid (voor beleid & regelgeving) en de markt (waar vraag & aanbod regeert). Door de technologische ontwikkelingen vermengen deze werelden zich steeds meer en daar worstelen we massaal mee.

Er zijn nog geen aanwijzingen dat in de toekomst een van die organismen gaat verdwijnen. Daarom biedt het houvast om ze als uitgangspunt te gebruiken voor het ontwerp van de toekomsttijd en ze als gelijkwaardig ten opzichte van elkaar te beschouwen. Dat ligt ten grondslag aan de win-win-win werkwijzer; het resultaat van de proeftuin voor de toekomst van werk en een praktische handleiding om zelf met de toekomsttijd aan de slag te gaan. Als vrijwilliger, zzp-er, ondernemer, in loondienst of een combinatie van deze smaken.

Nog even over die vaste baan: ik ben er niet voor of tegen. Het heeft in belangrijke mate bijdragen aan wie ik ben geworden en de vaste baan zal voorlopig ook niet verdwijnen. Wat me irriteert is de ongelijkwaardigheid die er inherent aan is, met als gevolg een niet werkende arbeidsmarkt. Wat me sterkt is dat er een breed verlangen is naar een andere manier van werken en dat je er binnen de bestaande systeemwereld, ongeacht de contractvorm,  werk van kunt maken. De technologie maakt het mogelijk om je werk op een andere manier te organiseren en daar wordt massaal al gebruik van gemaakt. Die geest gaat niet meer terug in de fles van een vaste baan en het bevoordelen daarvan levert ook geen bijdrage aan herstel van het ecosysteem. Met de kennis van nu was het wel slimmer geweest om mijn laatste boek ‘Hoe overleef ik de digitale transformatie’ te noemen.

¹ Kees Klomp op NPO radio 1
² Jan Rotmans bij MaatschappijWIJ
ᶟ 2Doc over dodelijke zorg
⁴ Meta Knol over toekomsttijd

Irmgard Bomers is schrijver van de WIN Trilogie over de toekomst van werk en publiceert elk jaar de WIN Werk(t)rede voor een duurzame arbeidsmarkt. In de laatste editie roept ze iedereen op om één uur in de week te besteden aan toekomsttijd. Dit is de eerste blog in haar serie over werken in een veranderend tijdperk. Een aantal zaken werken daarin anders dan we gewend zijn.