Interview Bernard ter Haar
Werkbare oplossingen voor complexe problemen
In de kerstvakantie van 2014 maakte hij zijn eigen website. Samen met zijn zoon. “Ik was gewoon benieuwd of ik dat zou kunnen. Dat lukte en dan wil je er ook iets opzetten.” Inmiddels is hij met pensioen, maar dat betekent niet dat hij stopt met het werken aan oplossingen. In april 2023 bood hij, als voorzitter van het Energiesysteem 2050, een rapport aan met toekomstperspectief voor een klimaatneutraal Nederland. Gemaakt door experts en burgers.
Het probeersel in de kerstvakantie vormde de start van www.bernardterhaar.nl met blogs en artikelen over onderwerpen die hem intrigeren. Het is de Directeur-Generaal Sociale Zekerheid en Integratie op het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ten voeten uit. Een rijksambtenaar die veel waarde hecht aan onafhankelijk denken en zijn mensen stimuleert om dat ook te doen.
Op persoonlijke titel
Wat begon als een probeersel wordt ondertussen aardig gelezen. Vooral door zijn medewerkers, maar ook de website www.socialevraagstukken.nl nam al een artikel van hem op over sociale polarisatie. Die website kende hij niet eens, waarmee hij maar wil zeggen dat naar buiten treden nieuwe wegen opent. In het betreffende artikel noemt hij een aantal maatregelen die ‘geheel subjectief in mijn eigen frame’ de sociale polarisatie terugdringen. Dat is wat hij in zijn eigen organisatie ook steeds benadrukt: ik schrijf dit op persoonlijke titel, niet als DG. Maar toch.
“Het vertrouwen is mettertijd gegroeid. Ik ben begonnen met het schrijven over robots, maar gaandeweg vestig ik steeds vaker de aandacht op zaken die in mijn ogen aandacht behoeven.” In zijn laatste blog Voor iedereen werk nuanceert hij de euforie over de economische groei en de daarmee gepaard gaande daling van de werkloosheid. Niet alleen op zijn eigen website houdt hij zijn eigen verhaal. Tijdens de presentatie van het WRR-rapport Voor de Zekerheid verving hij minister Asscher. Zijn verhaal daar, dat netto alle banen die sinds 2003 zijn gecreëerd flexbanen zijn, haalde het FD. “Ik houd altijd mijn eigen verhaal. Het is nooit twee keer hetzelfde. Ik wil echt iets brengen.”
Pragmatische oplossingen
Bernard ter Haar houdt ervan om werkbare oplossingen te bedenken voor complexe vraagstukken. Hij heeft altijd binnen het domein van het rijk gewerkt, maar wel aan heel uiteenlopende thema’s. In 2008 bedacht hij het plan om Fortis en ABN Amro te redden. “Het idee kwam na een avond spitten op internet en het heeft goed uitgepakt. Onrust op de Europese markten is voorkomen, de overheid springt er financieel redelijk uit en de banken zijn kleiner geworden, mede omdat waar nodig de verzekeringstak is afgesplitst.” Hoe kijkt hij naar ontwikkelingen als de bitcoin? Daar is hij kort over: “zwendel”. Voor een digitale munt ziet hij toekomst, “maar dat geld moet wel ergens geborgd zijn. Een mooie rol voor de Europese Centrale Bank.”
Van Financiën maakte hij de overstap naar het directoraat-generaal Milieu van VROM. Een tijd waar hij niet met plezier aan terugdenkt. “Het was ten tijde van het kabinet Rutte 1 en dat kabinet liet geen enkele ruimte om iets van betekenis te doen aan de milieuproblematiek. Op verzoek van Financiën heeft hij in die tijd wel een essay geschreven waarin hij pleitte voor fiscale vergroening. Een van zijn ideeën was om de hypotheekrenteaftrek te koppelen aan de energiezuinigheid van de huizen.
Een nieuw sociaal arrangement nodig
Sinds de overstap in 2012 naar Sociale Zaken broedt hij op oplossingen voor de flexibilisering van de arbeidsmarkt in combinatie met voldoende zekerheid. “Flexibilisering hoort bij verandering. Als je niet flexibel bent, dan heb je daar zelf het meeste last van. Door zelf na te denken creëer je eigen ruimte.” Informeel leren maakt daar deel van uit. Zijn medewerkers stimuleert hij ook om dit te doen. Het argument van ‘te druk’ is bij SZW ondervangen door iedereen te verplichten elk jaar 3-5 dagen extern stage te lopen.
De maanden van de kabinetsformatie gebruikt hij om veel werkbezoeken af te leggen. “Er zijn veel proeftuinen nodig om vernieuwend beleid te onderbouwen. Ik ben groot voorstander van experimenteren.” De ruimte die hij zelf krijgt met het nieuwe kabinet hangt af van het regeerakkoord en de eigen prioriteiten van de bewindspersoon. “Het is een kwestie van gunnen.” Wat voor hem als een paal boven water staat is dat er een nieuw sociaal arrangement moet komen, dat losgekoppeld is van de contract vorm.
Helaas is van dit laatste anno 2023 nog steeds geen sprake, maar dat weerhoudt hem er niet van nog steeds actief zijn ideeën uit te dragen.
Irmgard Bomers is initiatiefnemer van WIN (werken in netwerken). Voor haar werk interviewt ze regelmatig mensen over de toekomst van werk.
